Marsz Niepodległości a dobro wspólne obywateli

11 listopada po raz kolejny ulicami Stolicy przejdzie Marsz Niepodległości. Jego organizacja i uczestnictwo wynikają z prawa obywateli do manifestowania wartości patriotycznych i narodowych. Konstytucja obowiązująca obecnie w Polsce już w swoim pierwszym artykule wyraźnie wskazuje, że „Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli”. Jest to swoista deklaracja, która winna być brana zawsze pod uwagę przy interpretacji prawa wiążącego organa władzy.

W polskim orzecznictwie sądowym przyjmuje się, że „dobro wspólne” to suma warunków życia społecznego, które umożliwiają oraz ułatwiają rozwój każdemu obywatelowi i tworzonym przez nich wspólnotom. Formuła ta ma silne zakorzenienie w katolickiej nauce społecznej, ale jest też uznanym standardem konstytucyjnym w świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego. Wynika z niej obowiązek władz publicznych do kształtowania swojej polityki tak, by realnie służyła wspólnocie, a nie grupowym (partyjnym) interesom. Marsz Niepodległości stanowi jedno z najważniejszych wydarzeń patriotycznych w Polsce, przyciągając dziesiątki tysięcy uczestników celebrujących rocznicę odzyskania niepodległości.

Jednak organizacja tego zgromadzenia od lat napotyka na trudności prawne. Marsz ten, organizowany już od 15 lat przez Stowarzyszenie „Marsz Niepodległości”, jest zgromadzeniem publicznym w rozumieniu Art. 3 ust. 1 Ustawy z dnia 24 lipca 2015 r. – Prawo o zgromadzeniach. Zgodnie z przepisami, organizatorzy zgromadzeń publicznych mają obowiązek zgłosić wydarzenie organowi gminy, a w przypadku zgromadzeń cyklicznych mogą ubiegać się o zgodę wojewody na organizację wydarzenia przez okres do trzech lat. Status zgromadzenia cyklicznego zapewnia pierwszeństwo w rezerwacji miejsca i czasu, co jest kluczowe dla wydarzenia o takiej skali, jak Marsz Niepodległości.

Problemy z organizacją

Wydawałoby się, że po tylu latach „maszerowania w imię Niepodległości” władze publiczne (władze Warszawy i Wojewoda Mazowiecki) nie będą nastręczać żadnych problemów z cyklicznym organizowaniem tego wydarzenia. Szczególnie w świetle konstytucyjnej dyrektywy „dobra wspólnego”. Niestety, sytuacja nie jest tak prosta i jednoznaczna. W grudniu 2023 r. Stowarzyszenie „Marsz Niepodległości” złożyło wniosek o przedłużenie statusu zgromadzenia cyklicznego na lata 2024-2026. Wojewoda Mazowiecki odmówił przyznania tego statusu, wskazując, że w 2021 r. organizatorem Marszu był Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, a nie Stowarzyszenie, co miało naruszyć warunek ciągłości organizacyjnej.

Decyzja ta została podtrzymana przez Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 8 lutego 2024 r., który uznał, że zmiana organizatora w 2021 r. była wystarczającą podstawą do odmowy. Prawnicy reprezentujący Stowarzyszenie argumentowali, że decyzja Wojewody oraz Sądu narusza zasadę wolności zgromadzeń, zagwarantowaną w Art. 57 Konstytucji RP. Wskazywali, że organizacja Marszu w 2021 r. przez urząd państwowy była wynikiem nadzwyczajnych okoliczności związanych z pandemią COVID–19, a nie zanegowaniem roli Stowarzyszenia jako głównego organizatora. Równolegle do sporu o status cykliczny organizatorzy Marszu zmagali się z trudnościami w uzyskaniu zgody na organizację pojedynczego zgromadzenia.

Prezydent Warszawy Rafał Trzaskowski w ubiegłym roku wydał decyzję odmowną w sprawie sześciu wniosków złożonych przez Stowarzyszenie, które różniły się datami rozpoczęcia i formą zgromadzenia. Ratusz argumentował, że wnioski były niejasne i mogły prowadzić do paraliżu komunikacyjnego miasta. Organizatorzy zarzucali władzom miasta polityczne motywy działania, wskazując, że decyzje administracyjne mają na celu ograniczenie wolności zgromadzeń. W odpowiedzi Ratusz podkreślał konieczność zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego. Warto także wskazać, że organizatorów Marszu Niepodległości w poprzednim roku spotkały szykany, gdyż doszło do przeszukania przez Policję siedziby Stowarzyszenia w związku ze śledztwem dotyczącym rzekomych nieprawidłowości w działaniach samego Stowarzyszenia.

Zgromadzenie cykliczne

W tym roku Marsz przejdzie jako zgromadzenie cykliczne, dzięki decyzji Wojewody Ma­zowieckiego z 17 kwietnia 2025 r., która przyznała wydarzeniu status na lata 2025-2027. Trudności w organizacji Marszu Niepodległości w latach 2021-2024 uwypukliły napięcia między konstytucyjnym prawem do wolności zgromadzeń (Art. 57 Konstytucji RP) a wymogami administracyjnymi dotyczącymi bezpieczeństwa publicznego.

Decyzje Wojewody i Ratusza, często podtrzymywane przez sądy, budziły wątpliwości co do proporcjonalności ograniczeń nakładanych na organizatorów, jako motywowane politycznie, a przedstawiana argumentacja odnosząca się do bezpieczeństwa publicznego była postrzegana jako pozorna, mająca na celu swoiste zakamuflowanie politycznych intencji. Sukces w uzyskaniu statusu zgromadzenia cyklicznego w obecnym roku jest postrzegany jako zwycięstwo organizatorów. Zapowiadają oni, że XVI Marsz Niepodległości będzie spokojnym uczczeniem polskiej niepodległości. ■