sensie formalnym, w polskim systemie prawnym nie znajdziemy przepisu „dekretującego” moralny obowiązek „miłości Ojczyzny”.
Takie zobowiązania są jednak obecne w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz innych powszechnie obowiązujących aktach prawnych.

W świetle obowiązującej Konstytucji możemy wyróżnić cztery kategorie zobowiązań prawnych do zachowań o charakterze patriotycznym: obowiązek wierności Rzeczypospolitej i troska o dobro wspólne; obowiązek obrony Ojczyzny; obowiązek przestrzegania prawa stanowionego oraz obowiązek dbałości o stan środowiska.

Obowiązek wierności i troski o wspólne dobro

Zgodnie z postanowieniem Art. 82. Konstytucji RP „obowiązkiem obywatela polskiego jest wierność Rzeczypospolitej Polskiej oraz troska o dobro wspólne”. Z kolei w swoim Art. 1. Konstytucja stanowi, że „Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli”. Realizacja tak szeroko określonego zobowiązania dbania (troski) o dobro wspólne obejmuje takie wartości, jak: bezpieczeństwo, stabilność państwa, jego rozwój gospodarczy oraz kulturowy. Troska ta winna przejawiać się w konkretnych działaniach, np. płaceniu podatków, udziale w wyborach (w kształtowaniu i oddziaływaniu na władze publiczne), czy też zgłaszaniu przestępstw organom ścigania.
Z kolei „wierność Rzeczypospolitej Polskiej” oznacza lojalność wobec państwa jako suwerennego podmiotu prawa międzynarodowego i wspólnoty narodowej. Jest to obowiązek o charakterze ogólnym, który wyklucza działania sprzeczne z interesem Polski, takie jak zdrada stanu (sankcjonowana w Art. 127. Kodeksu karnego), szpiegostwo (Art. 130. tego kodeksu) czy współpraca z wrogimi organizacjami lub państwami. Wierność jest prawnym wyrazem przywiązania do Ojczyzny, choć nie wymaga deklaracji uczuć – wystarczy przestrzeganie zasad lojalności wobec Rzeczypospolitej.

Obowiązek obrony Ojczyzny

W treści Art. 85. ust. 1. Konstytucji RP możemy przeczytać, że „obowiązkiem obywatela polskiego jest obrona Ojczyzny”. Obowiązek ten jest postrzegany jako najwyższy wyraz patriotyzmu, gdyż ściśle wiąże się z gotowością do poświęceń (w tym także do oddania swojego życia za Ojczyznę). Wskazaną, ogólną normę konstytucyjną konkretyzuje obszerna Ustawa z dnia 11 marca 2022 roku o obronie Ojczyzny, która reguluje zasady m.in. służby wojskowej oraz inne działania w przypadkach zagrożeń godzących w suwerenność państwa polskiego oraz w bezpieczeństwo jego obywateli.
W świetle tej regulacji obecnie w Polsce nie ma tzw. powszechnego poboru, ale każdy obywatel w wieku 18-60 lat (mężczyźni) lub 18-50 lat (kobiety w określonych zawodach) podlega kwalifikacji wojskowej. W czasie wojny lub mobilizacji obywatele mogą być powołani do służby. Ustawa ta przewiduje również możliwość odbycia tzw. służby zastępczej (np. w służbie zdrowia, straży pożarnej) dla obywateli, którzy z powodów sumienia (umotywowanych moralnie lub religijnie) nie mogą pełnić służby wojskowej.

Obowiązek przestrzegania prawa

Kolejnym wyrazem patriotyzmu, oczekiwanym przez polskiego prawodawcę, jest obowiązek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej Polskiej (co wynika wprost z treści Art. 83. Konstytucji). Przestrzeganie prawa jest fundamentem funkcjonowania państwa i wyrazem szacunku dla porządku ustanowionego przez wspólnotę narodową. W kontekście „miłości Ojczyzny” można uznać, że obywatel, który świadomie łamie prawo, działa na szkodę wspólnoty, co stoi w sprzeczności z ideą patriotyzmu. Jednakże warto zauważyć, że obowiązek przestrzegania prawa nie może być absolutny – co wyraźnie podkreślano w licznych orzeczeniach Trybunału Konstytucyjnego – i musi uwzględniać prawa człowieka (w szczególności w zakresie sprzeciwiania się normom prawnym, naruszającym moralność i łamiącym zasady sprawiedliwości).

Obowiązek dbałości o środowisko

Pewnym szczególnym przejawem patriotyzmu, uregulowanym także w polskiej Konstytucji, jest „dbałość o środowisko”. Art. 86. Konstytucji RP stanowi, iż „każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie”. Dbałość o środowisko można interpretować jako wyraz miłości do Ojczyzny, ponieważ chroni naturalne dziedzictwo Polski – krajobrazy, lasy, rzeki – dla przyszłych pokoleń. W preambule Konstytucji mowa o „przekazaniu przyszłym pokoleniom wszystkiego, co cenne”, co obejmuje także konieczność podejmowania starań o zachowanie środowiska naturalnego w możliwie najlepszym stanie.
Choć prawo nie nakazuje wprost „miłości Ojczyzny” jako uczucia, to Konstytucja RP już w preambule odwołuje się do wartości patriotycznych, wspominając „odzyskanie niepodległości” i „kulturę zakorzenioną w chrześcijańskim dziedzictwie Narodu”.
Te odniesienia wskazują, że państwo oczekuje od obywateli szacunku dla historii i tradycji, co jest ściśle powiązane z patriotyzmem.

Obowiązek patriotycznego wychowania w szkole

Patrząc na kwestie prawnych obowiązków patriotycznych, wypada także wspomnieć,
iż także polska szkoła ma ustawowo nałożone obowiązki w zakresie patriotycznego wychowania uczniów, choć termin „patriotyzm” nie zawsze jest wymieniany wprost w przepisach. Obowiązki te wynikają między innymi z postanowień Ustawy z dnia 14 grudnia 2016 roku – Prawo oświatowe oraz rozporządzeń wykonawczych, takich jak te określające podstawę programową.
Patriotyczne wychowanie jest traktowane jako element szerszego procesu kształcenia i wychowania, który obejmuje przekazywanie wartości narodowych, historycznych i obywatelskich. Zgodnie z treścią Art. 44. Prawa oświatowego „wychowanie w szkole ma na celu przygotowanie uczniów do życia w rodzinie, społeczności lokalnej, narodowej i w świecie”. Wspólnota narodowa jest tu wyraźnie wskazana, co sugeruje obowiązek kształtowania tożsamości patriotycznej w polskiej szkole.
Zgodnie z aktualnie obowiązującą podstawą programową, nauczyciele są zobowiązani do wprowadzania treści patriotycznych w ramach takich przedmiotów, jak: historia, język polski, geografia czy wiedza o społeczeństwie. Na przykład w klasach IV-VIII szkoły podstawowej uczniowie uczą się
o polskich powstaniach narodowych, a w liceum o roli Polski w Europie i świecie. Szkoły mają prawny obowiązek organizować apele i akademie z okazji świąt narodowych, takich jak 3 maja (Konstytucja) czy 11 listopada (Niepodległość). Szkoły muszą dbać o obecność flagi i godła w budynkach oraz uczyć uczniów zasad ich używania i szacunku wobec nich (np. postawa podczas hymnu).
Wychowanie patriotyczne nie ogranicza się do wiedzy, ale obejmuje też postawy – szacunek dla tradycji, odpowiedzialność za kraj, gotowość do obrony jego interesów. Przykładem jest zachęcanie uczniów do udziału w wolontariacie czy też akcjach społecznych na rzecz lokalnej społeczności.
Pomimo że polskie prawo w rozmaitych miejscach nakłada na Polaków obowiązki patriotyczne, to jednak nie zastąpi to wychowania (od rodziny poczynając) w duchu patriotycznym. Wydaje się, że w maju szczególnie należy zwracać się o wstawiennictwo w tej sprawie do Matki Bożej Królowej Polski. ■